Britse krant spreekt van 6500 doden in Qatar, FIFA houdt het op 3: hoe zit dat?

De getallen lopen uiteen van meerdere duizenden doden tot slechts enkele arbeidsmigranten die omkwamen bij de bouw van de WK-stadions en de benodigde infrastructuur daarvoor.

Qatar registreert ongevallen niet

Zo zouden er volgens The Guardian 6500 dodelijke slachtoffers zijn gevallen, heeft de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) het over vijftig doden en houdt FIFA-baas Gianni Infantino stug vol dat er slechts drie arbeidsmigranten overleden in 'werkgerelateerde omstandigheden'. 

Het vaststellen van precieze aantallen blijft lastig, omdat Qatar niet alle werkgerelateerde ongevallen registreert. Dat moet dan ook verbeterd worden vindt een commissie van de Verenigde Naties. Toch betekent het niet dat de huidige onderzoeksresultaten niet te vertrouwen zijn. 

The Guardian onthulde in 2021 dat er ruim 6500 dodelijke slachtoffers vielen in Qatar sinds in 2010 bekend werd dat de golfstaat het WK ging organiseren. Het ging om migranten uit India, Pakistan, Nepal, Bangladesh en Sri Lanka. 

Filipijnen, Kenia

Daarmee kwam de Britse krant aan de hand van het rekenwerk van onder meer ambassades. De 6500 zou zelfs te laag zijn, omdat gegevens uit sommige landen zoals Kenia en de Filipijnen niet konden worden meegerekend.

Het getal 6500 werd meermaals in twijfel getrokken, omdat The Guardian niet alleen keek naar doden bij de bouw van stadions, maar ook bij andere activiteiten. Het was dus niet altijd duidelijk of de werknemer wel echt was overleden bij werkzaamheden voor het WK. 

Emeritus hoogleraar internationaal recht Willem van Genugten vindt dat het onderzoek van The Guardian juist op een zeer verantwoorde manier tot stand is gekomen. Hij legt uit dat de krant heeft gekeken naar de arbeidsmigranten die meehielpen aan het WK, door te kijken naar de migranten die na hun overlijden terug werden gestuurd naar hun land van herkomst. 

'Wanneer overlijdt hij nou exact?'

Dat deed The Guardian met een goede journalistieke uitleg en een stevige documentatie via informatie van ambassades, aldus Van Genugte. "En niet onbelangrijk, het is een krant van naam en faam die een reputatie te verliezen heeft." 

Dat hoeft natuurlijk niet te betekenen dat de methode honderd procent sluitend is, vervolgt hij. Het is namelijk niet altijd één op één mogelijk om de slachtoffers direct te koppelen aan het WK. "Maar dat is ook logisch, soms is iemand een maand als bouwvakker in de weer voor het WK en heeft ie drie weken iets anders gedaan. Wanneer overlijdt iemand nou exact en met welke link aan het WK?"

Brede blik

Het is daarom van belang om te beseffen dat The Guardian het aantal doden met een brede blik benadert. "En met die brede blik is het volgens de krant aannemelijk dat je uitkomt op 6500 doden."

Uit onderzoek van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) komt naar voren dat alleen al in 2021 50 arbeidsmigranten omkwamen. Ook raakten er volgens hen meer dan 500 ernstig gewond en liepen ruim 37.000 lichte verwondingen op. Tot deze conclusie kwam de organisatie met behulp van gegevens van ziekenhuizen en ambulancediensten in Qatar. 

Vijftig

Ook dit onderzoek vindt Van Genugten gedegen. "Het rapport staat bol van methodologische informatie, met secure wetenschappelijke definities en afbakeningen."

Net als The Guardian signaleerde de IAO dat veel arbeidsmigranten overleden als gevolg van de hitte en een slechte toegang tot de gezondheidsinstellingen, maar de organisatie wacht op specifiekere data. 

'Niet veel verschil'

Dat de cijfers van The Guardian er totaal niet op lijken, hoeft niets te maken te hebben met een verschil in het daadwerkelijke aantal doden. Het is alleen een ander soort onderzoek. "In de kern, als het gaat om de waarheid, denk ik dat er niet zoveel verschil zit tussen The Guardian en de IAO."

Je zou kunnen zeggen: boycotten dat WK. Maar dat doen we niet. In onderstaande video leggen we uit waarom:

Naast een verschil in de meetmethode tussen The Guardian en de IAO ligt de meetstandaard van de IAO hoger, aldus Van Genugten, en dus krijg je andere cijfers. De organisatie wacht nog op specifiekere data om het aantal doden te kunnen koppelen aan het WK. "Een internationale organisatie als de IAO wil pas met specifieke cijfers over WK-doden komen, als zij het aantal honderd procent zeker kan koppelen aan het evenement."   

De IAO ontkent de cijfers van The Guardian dan ook niet. "Het enige wat ze zeggen is dat ze nog meer moeten weten voordat ze kunnen zeggen wat The Guardian als aannemelijk acht."

Drie

Maar over het onderzoek van het organisatiecomité dat FIFA-baas Infantino aanhaalt is Van Genugten allesbehalve te spreken. De regering zegt dat uit de ongevallenregistratie blijkt dat er tussen 2014 en 2020 37 doden vielen onder arbeiders op de bouwplaatsen van het WK-stadion, waarvan er slechts drie 'werkgerelateerd' waren. 

Van Genugten: "Deze man wil van geen kritiek weten op Qatar en hij laat zich adviseren door een organisatiecomité dat de overheid van Qatar zelf is." Ook leggen de rapporten van het comité hun onderzoeksmethode niet uit, vervolgt de hoogleraar. 

Het hoort er nou eenmaal bij 

Naast alle verschillende cijfers die ons om de oren vliegen, is er één zin die Van Genugten vooral is opgevallen. Het gaat om de reactie van de Qatarese overheid op de 6500 doden die er volgens The Guardian zouden zijn gevallen. 

Qatar reageerde dat die getallen nou eenmaal bij de economie horen. "Het gaat in dit geval dan wel om WK-gerelateerde doden, maar anders waren die slachtoffers bijvoorbeeld wel gevallen in de olie-industrie."

Wat is er veranderd? 

De kritische rapporten oefenden wel invloed uit op de omstandigheden van de arbeidsmigranten in Qatar. Zo schafte de golfstaat tussen 2017 en 2020 de beruchte kafalaregeling grotendeels af. 

Die regeling bepaalt dat buitenlandse werknemers ingeschreven moeten zijn bij een werkgever die de verantwoordelijkheid over hem of haar heeft. Dat betekent dat de werkgever zijn werknemers kan verbieden te vertrekken naar een andere baas of zelfs om het land te verlaten. Het effect van de afschaffing was groot, want bijvoorbeeld in 2021 veranderden 243.000 arbeiders van werkgever. 

Van Genugten beaamt dat er op papier zeker wat is veranderd, maar hij noemt de veranderingen 'mager' en betwijfelt of ze blijvend zijn. "Op papier mag er nu meer, maar stel je voor dat je echt van baan wilt veranderen, gebeurt het dan altijd? En als je het loon eist waar je recht op hebt, krijg je het dan ook daadwerkelijk?"